Κάθε χρόνο η 15η Ιουνίου, που έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας, αποτελεί μια σημαντική αφορμή ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης γύρω από τα ζητήματα υπογονιμότητας που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια στη σύγχρονη εποχή.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, 1 στους 6 ανθρώπους (περίπου το 17,5% του παγκόσμιου ενήλικου πληθυσμού) αντιμετωπίζει προβλήματα υπογονιμότητας, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
Ως υπογονιμότητα, ορίζεται η αδυναμία επίτευξης εγκυμοσύνης έπειτα από ένα χρόνο τακτικών ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Συχνά, τα υπογόνιμα ζευγάρια βιώνουν έντονο στρες, ψυχολογικές διακυμάνσεις και κοινωνικό στιγματισμό, παράγοντες που επιδεινώνουν περαιτέρω την προσπάθειά τους για τεκνοποίηση.
Για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας, είναι απαραίτητη η ιατρική συμβουλευτική και καθοδήγηση καθώς και η εξατομικευμένη θεραπεία.
Γυναικεία γονιμότητα
Kάθε μήνα, ο γυναικείος οργανισμός απελευθερώνει ένα ωάριο με την διαδικασία της ωορρηξίας. Με τον όρο “γόνιμες ημέρες” αναφερόμαστε κατά προσέγγιση στις 3-4 ημέρες που προηγούνται της ωορρηξίας καθώς και στην ημέρα της ωορρηξίας (περίπου στη μέση κάθε κύκλου).
Οι γόνιμες ημέρες διαφέρουν από γυναίκα σε γυναίκα, ανάλογα με τον εμμηνορυσιακό κύκλο και ο προσδιορισμός τους από τις γυναίκες μπορεί να γίνει είτε ημερολογιακά, είτε ελέγχοντας την θερμοκρασία του σώματός τους (μικρή αύξηση μετά από καθημερινές μετρήσεις την ίδια ώρα υποδηλώνει ωορρηξία) ή τα τελευταία χρόνια μέσω υπολογισμού της ορμόνης LH με ειδικό kit από το φαρμακείο.
Αναμφισβήτητα, ο πλέον αξιόπιστος τρόπος ελέγχου της ωορρηξίας είναι ο διακολπικός υπερηχογραφικός έλεγχος που πραγματοποιείται από τον γυναικολόγο. Επιδιώκοντας λοιπόν τα ζευγάρια ελεύθερες επαφές κατά τη διάρκεια των γόνιμων ημερών, αυξάνουν τις πιθανότητες σύλληψης.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη γονιμότητα
Υπάρχουν πλείστοι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη γονιμότητα στις γυναίκες, συχνά δε, έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο ζωής τους και άρα μπορούν να ελεγχθούν.
Πρωταρχικό παράγοντα υπογονιμότητας αποτελεί η ηλικία. Με την αύξηση της ηλικίας προκαλείται μείωση του αριθμού των ωαρίων, καθιστώντας τη σύλληψη δυσκολότερη, ιδιαίτερα μετά τα 35. Το κάπνισμα, το αυξημένο βάρος, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ κ.α αποτελούν συχνά «εμπόδια».
Στην εξίσωση της προσπάθειας τεκνοποίησης, πρέπει να προστεθούν ιατρικές παθήσεις που μπορεί να αποτελέσουν ανασταλτικούς παράγοντες και οι οποίες χρήζουν ιατρικής υποστήριξης και καθοδήγησης. Ενδεικτικά αναφέρονται:
- Διαταραχές ωορρηξίας
- Ορμονικές ανισορροπίες
- Αυτοάνοσες διαταραχές
- Ανατομικές ανωμαλίες μήτρας
- Υπερπρολακτιναιμία
- Ενδομητρίωση
- Υδροσάλπιγγες
- Ινομυώματα
- Διαταραχές θυρεοειδούς
- Πυελικές φλεγμονές
- Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών
- Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια
Αντίστοιχα στους άνδρες, το κάπνισμα, το αυξημένο βάρος, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ κ.α., αποτελούν παράγοντες που μπορούν να ελεγχθούν. Ιατρικές καταστάσεις που δυσχεραίνουν την διαδικασία τεκνοποίησης αποτελούν:
- Προβλήματα στην ποιότητα & μορφολογία σπέρματος
- Ανατομικές ανωμαλίες & τραυματισμοί στην περιοχή των όρχεων
- Υπογοναδισμός (παραγωγή χαμηλής ποσότητας τεστοστερόνης από τους όρχεις)
- Κιρσοκήλη
- Λήψη συγκεκριμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων
Διερεύνηση υπογονιμότητας
Σε περίπτωση που μια γυναίκα αντιμετωπίζει θέματα γονιμότητας, μπορεί να υποβληθεί σε ορμονικές/αιματολογικές καθώς και απεικονιστικές εξετάσεις, με σκοπό την πλήρη διερεύνηση του προβλήματος. Πιο αναλυτικά:
Ορμονικές εξετάσεις
- PRL(προλακτίνη, Ε2 (οιστραδιόλη, TSH (θυρεοτρόπος ορμόνη, FSH (θυλακιοτρόπος ορμόνη), LH (ωχρινοτρόπος ορμόνη)
- PRG (προγεστερόνη)
- AMH(αντιμυλλέριος ορμόνη)
Απεικονιστικές εξετάσεις
- Σαλπιγγογραφία ή Υπερηχογραφική σαλπιγγογραφία
Η σαλπιγγογραφία χρησιμοποιείται ευρέως εδώ και πολλά χρόνια για τη διερεύνηση της γονιμότητας. Αποτελεί σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο για τον έλεγχο της διαβατότητας των σαλπίγγων και της κοιλότητας της μήτρας.
- Ενδοκολπικό Υπερηχογράφημα Μήτρας
Μέσω του υπερηχογραφικού ελέγχου, εξετάζεται με ακρίβεια η ανατομία των έσω γεννητικών οργάνων (μήτρα, ωοθήκες και τράχηλος), καθώς επίσης εντοπίζονται τυχόν παθολογικές καταστάσεις οι οποίες χρήζουν αξιολόγησης ή/και θεραπείας.
- Διαγνωστική υστεροσκόπηση
Μέσω χρήσης μια λεπτής κάμερας εξετάζεται το εσωτερικού του τραχήλου και κυρίως της μήτρας.
Επεμβατικές εξετάσεις
- Επεμβατική Υστεροσκόπηση
Οδηγεί σε θεραπευτικές παρεμβάσεις που μπορούν να αντιμετωπίσουν τα αίτια υπογονιμότητας (π.χ λύση συμφύσεων, αφαίρεση πολύποδων ενδομητρίου, ινομυωμάτων μήτρας κ.α.)
- Λαπαροσκοπική χειρουργική
Σε περιπτώσεις ενδομητρίωσης, ινομυωμάτων, καλοηθών κύστεων ωοθηκών, η λαπαροσκοπική χειρουργική βρίσκει ευρεία εφαρμογή στη θεραπεία της υπογονιμότητας.
Αντίστοιχα, σε άνδρες που εμφανίζουν προβλήματα γονιμότητας, μπορεί να γίνει έλεγχος με υπερηχογράφημα οσχέου και σπερμοδιάγραμμα. Σε ειδικές περιπτώσεις συστήνεται μια σχετικά νέα μέθοδος διερεύνησης της ανδρικής υπογονιμότητας, η μέτρηση του κατακερματισμού του σπερματικού DNA. Οι εξετάσεις «πρώτης γραμμής» (υπερηχογράφημα, σπερμοδιάγραμμα) δεν μπορούν να ανιχνεύσουν τυχόν υψηλό επίπεδο κατακερματισμού του σπερματικού DNA, που μπορεί να αποτελέσει αιτία ανδρικής υπογονιμότητας.
Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή
Σε περιπτώσεις υπογονιμότητας, η αρχική προσέγγιση που ακολουθείται είναι η φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών.
Αν αυτή η μέθοδος δεν αποδώσει, το επόμενο βήμα είναι οι υποδόριες ενέσεις γοναδοτροπινών.
Όταν δεν επιτυγχάνεται φυσιολογική σύλληψη μετά από στοχευμένες προσπάθειες, οι επιλογές που προσφέρονται περιλαμβάνουν:
- Σπερματέγχυση
Κατά τη διάρκεια της σπερματέγχυσης, εισάγεται μικρή ποσότητα επεξεργασμένου σπέρματος μέσα στην ενδομήτρια κοιλότητα, συνήθως μετά από ήπια ωοθηκική διέγερση.
- Εξωσωματική γονιμοποίηση (τυπική ή μέσω δωρεάς ωαρίου ή σπέρματος)
Αποτελεί την ιδανική προσέγγιση σε περιπτώσεις υπογονιμότητας λόγω προβλήματος σαλπιγγικής προέλευσης που δεν μπορεί να διορθωθεί χειρουργικά, σοβαρής ενδομητρίωσης ή πρώιμης ωοθηκικής ανεπάρκειας.
Αξίζει να αναφερθούμε και στη διαδικασία κρυοσυντήρησης ωαρίων και σπερματοζωαρίων. Μια διαδικασία που μπορεί να ωφελήσει στον προγραμματισμό εγκυμοσύνης στο μέλλον για κοινωνικούς και ιατρικούς λόγους (π.χ απουσία συντρόφου, έκθεση σε τοξικούς/επιβαρυντικούς παράγοντες, χημειοθεραπείες κτλ.)
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας «Η υπογονιμότητα δεν κάνει διακρίσεις». Είναι απαραίτητη η όσο το δυνατόν πληρέστερη ενημέρωση των νέων καθώς και η δυνατότητα πρόσβασης σε αξιόπιστες υπηρεσίες πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας.
